Zdro­wa, żywa gle­ba jest pod­sta­wą w eko­lo­gicz­nej pira­mi­dzie i cyklicz­nej rege­ne­ra­cji jadal­nych, bio­róż­no­rod­nych ogro­dów. Pie­lę­gna­cja tej cie­niut­kiej ‘oma­sty Zie­mi’ znaj­du­je się w ser­cu per­ma­kul­tu­ry, któ­ra prak­tycz­nie zaczy­na się od oży­wie­nia gle­by i uru­cho­mie­nia jej natu­ral­ne­go użyźniania.

Na Warsz­ta­tach Pro­jek­to­wa­nia Per­ma­kul­tu­ro­we­go przyj­rzy­my się gle­bie i zacho­dzą­cym w niej pro­ce­som mine­ral­nym mając na uwa­dze wie­lo-poko­le­nio­we zależ­no­ści róż­nych typów orga­ni­zmów żywych i pro­ce­sów mine­ral­nych. Inte­re­su­je nas peł­ny wymiar obie­gu mate­rii w kon­tek­ście pro­fi­lu i dzia­łań gospo­dar­stwa, kon­kret­nej sza­ty roślin­nej i prze­mian mate­rii organicznej.

Jeśli nigdy nie przy­glą­da­li­ście się wła­ści­wo­ściom gle­by i jej skład­ni­ków, na warsz­ta­tach będzie oka­zja, by zro­zu­mieć jak zapro­jek­to­wać sie­dli­sko dla opty­mal­ne­go wyko­rzy­sta­nia pozy­tyw­nych sprzę­żeń zwrot­nych obie­gu mate­rii oraz pro­ce­sów rege­ne­ra­cji gle­by, ponie­waż w rze­czy­wi­sto­ści gle­ba nie jest ‘czymś’ na powierzch­ni zie­mi, co moż­na ‘doso­lić lub dosło­dzić’ nawo­zem aby pod­nieść ilość bra­ku­ją­cych mikro­ele­men­tów – tak utar­ło się myśleć o gle­bie w nasta­wio­nym na mono­kul­tu­ro­wą pro­duk­cję rol­nic­twie kon­wen­cjo­nal­nym i przemysłowym.

Gle­ba w per­spek­ty­wie per­ma­kul­tu­ro­wej jest nie­zwy­kle zło­żo­ną poli­kul­tu­ro­wą mozai­ką żyją­cych stwo­rzeń i cykli mine­ral­nych – pro­ce­sem trwa­ją­cym budu­ją­cym się przez stu­le­cia. Aby to zro­zu­mieć spoj­rzy­my na ogród jak na orga­nizm z gęstą sie­cią rela­cji mię­dzy rośli­na­mi, zwie­rzę­ta­mi, orga­ni­zma­mi gle­bo­wy­mi i samą gle­bą. Nauczy­my się pro­stych manu­al­nych metod oce­ny sta­nu gle­by, wyko­rzy­sta­nia roślin wskaź­ni­ko­wych i obec­no­ści tzw. chwa­stów do oce­ny sytu­acji i ten­den­cji zasta­ne­go śro­do­wi­ska. Na bazie przy­kła­do­we­go gospo­dar­stwa zbu­du­je­my model ‘doj­rze­wa­nia’ ogro­du poprzez two­rze­nie wie­lo­war­stwo­wych rela­cji i zamknię­tych pętli w obie­gu materii.

W prak­ty­ce omó­wi­my roz­wią­za­nia dla prze­chwy­ty­wa­nia i pasyw­ne­go kumu­lo­wa­nia mate­rii orga­nicz­nej oraz nie­za­go­spo­da­ro­wa­nych odpa­dów orga­nicz­nych roślin i zwie­rząt przez spo­so­by kom­po­sto­wa­nia i natu­ral­ne­go nawo­że­nia. Wyja­śni­my na czym opie­ra się gospo­dar­ka gle­bo­wa w sys­te­mie pod­nie­sio­nych grzą­dek i jakie zna­cze­nie ma upra­wa bez prze­ko­py­wa­nia. Poka­że­my rów­nież jakie narzę­dzia przy­da­ją się naj­bar­dziej w tych metodach. 

Warsz­ta­ty nasta­wio­ne są na poka­za­nie prak­tycz­nych roz­wią­zań dla wzmoc­nie­nia współ­za­leż­no­ści mię­dzy cykla­mi pro­duk­cji-kon­sump­cji-bio­de­gra­da­cji: sys­te­my kom­po­sto­wa­nia, stra­te­gie mul­czo­wa­nia, her­bat­ki kom­po­sto­we i wyko­rzy­sta­nie roślin. Spoj­rzy­my jakie funk­cje peł­nią róż­ne rośli­ny w róż­nych fazach roz­wo­ju (pro­du­cen­ci mate­rii orga­nicz­nej), zwie­rzę­ta, owa­dy i pta­ki, a tak­że czło­wiek (kon­su­men­ci) oraz bak­te­rie, grzy­by, owa­dy i inne orga­ni­zmy gle­bo­we (redu­cen­ci).

Gle­ba w swo­im dwo­istym cha­rak­te­rze jest zara­zem śro­do­wi­skiem mate­rii nie­oży­wio­nej i źró­dłem mine­ra­łów dla upraw, a tak­że żywą mul­ti-poko­le­nio­wą ‘wspól­no­tą’ mikro- i makro-orga­ni­zmów gle­bo­wych – stwo­rze­nie odpo­wied­nie­go sys­te­mu (eko­sys­te­mu) wie­lo­let­niej upra­wy dla zacho­wa­nia i rege­ne­ra­cji tego deli­kat­ne­go eko­sys­te­mu to praw­dzi­wa per­ma­kul­tu­ro­wa sztuka!

1 

3 

2 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

Nasio­na są pierw­szym ogni­wem w upra­wie żyw­no­ści i od ich jako­ści zale­ży w dużej czę­ści jakie­go docze­ka­my się plo­nu i efek­tu w ogro­dzie. Nasio­na two­rzą rela­cję mię­dzy poko­le­nia­mi upraw. Jeśli temat jest dla Was nowy, wie­dza o zacho­wy­wa­niu nasion pozwo­li nie tyl­ko pogłę­bić zna­jo­mość wła­sne­go ogro­du, ale rów­nież upra­wiać ulu­bio­ne warzy­wa z roku na rok, nie­za­leż­nie od ich dostęp­no­ści na ryn­ku. Tak samo zdo­by­ta w jed­nym sezo­nie wie­dza i obser­wa­cje, będą mogły być łatwo prze­ło­żo­ne na kolej­ny rok uprawy.

Na Warsz­ta­tach Pro­jek­to­wa­nia Per­ma­kul­tu­ro­we­go omó­wi­my od któ­rych roślin war­to zacząć zbie­ra­nie nasion dla wpra­wy i jak je pozy­skać; poru­szy­my tema­ty tech­nik zbie­ra­nia i prze­cho­wy­wa­nia nasion w sys­te­mie domo­wym. Wyja­śni­my też dobre prak­ty­ki i inspi­ru­ją­ce przy­kła­dy spo­łecz­nych wymian nasion. Wysia­ne ponow­nie, ulu­bio­ne ‘rodzin­ne’ odmia­ny roślin pozwa­la­ją pogłę­biać obser­wa­cje całe­go eko­sys­te­mu ogro­du poprzez nawar­stwia­nie się wie­dzy o cyklach życia roślin. 

Nasio­na pamię­ta­ją oko­licz­no­ści w jakich doj­rze­wa­ły: te kli­ma­tycz­ne jak i gle­bo­we. Dla­te­go, nasio­na zbie­ra­my z naj­lep­szych oka­zów danej rośli­ny, wybie­ra­jąc te zdro­we, w peł­ni doj­rza­łe i wykształ­co­ne. Od dobrze zacho­wa­nych, żywych nasion, któ­re sami może­my pozy­skać, zale­ży dłu­go­ter­mi­no­wa sta­bil­ność eko­sys­te­mu jaki two­rzy­my w per­ma­kul­tu­ro­wym ogro­dzie, a tak­że moż­li­we oszczęd­no­ści w pra­cy i finansach.

Nasio­na moż­na zacho­wy­wać z wie­lu powo­dów – w kon­tek­ście warsz­ta­tów, będzie inte­re­so­wał nas aspekt spo­łecz­ny oraz wpływ jaki zacho­wy­wa­ne przez nas nasio­na mają na odpor­ność regio­nal­nych sys­te­mów wytwór­stwa i dostę­pu do żyw­no­ści. Poprzez wybór odpo­wied­nich odmian roślin, agro-eko­lo­gicz­ne gospo­dar­stwa mogą mieć zna­czą­cy pozy­tyw­ny wpływ na bio­róż­no­rod­ność rów­nież dzi­kiej natu­ry w oko­li­cy sie­dli­ska – na warsz­ta­tach wyja­śni­my na czym pole­ga­ją te zależności.

Faso­la jest jed­ną z roślin, któ­ra zna­ko­mi­cie odda­je wie­lo­funk­cyj­ne zało­że­nia per­ma­kul­tu­ro­we­go dobo­ru roślin i ma jed­ne z naj­prost­szych do pozy­ska­nia nasion. Dobrym przy­kła­dem jest np. faso­la Bia­ły Jaś z Doli­ny Dunaj­ca, wokół któ­rej roz­wi­nę­ło się ponow­nie dzie­dzic­two kuli­nar­ne na połu­dniu Pol­ski. Razem spoj­rzy­my na kil­ka przy­kła­dów roślin, któ­re moż­na ‘zaadop­to­wać’ i włą­czyć do drze­wa gene­alo­gicz­ne­go rodzi­ny, czy zado­mo­wić na nowym ‘osie­dlu’.
 Poza tym nie­któ­re sta­re odmia­ny posia­da­ją nie­zwy­kle pobu­dza­ją­ce wyobraź­nię kuli­nar­ną i dozna­nia sma­ko­we cechy oraz inne prak­tycz­ne zasto­so­wa­nia. Nie­któ­re faso­le tycz­ne wytwa­rza­ją prze­pięk­ne orna­men­tal­ne kwia­ty wabiąc zapy­la­cze oraz deko­ra­cyj­ne strą­ki; plo­nu­ją suk­ce­syw­nie przez dłu­gi czas, mogą być spo­ży­wa­ne na wie­le spo­so­bów, są łatwe w prze­cho­wy­wa­niu na zimę, do tego jak inne rośli­ny strącz­ko­we wzbo­ga­ca­ją gle­bę w azot. A łuska­nie faso­li może sta­no­wić głów­ną atrak­cję zajęć z dzieć­mi – suche strą­ki to pięk­nie brzmią­ce grzechotki :-) 

Zbie­ra­nie wła­snych nasion i obdzie­la­nie nimi innych daje nie­zwy­kłą satys­fak­cję; zna­jo­mość pocho­dze­nia odmian, walo­rów sma­ko­wych i efek­ty wizu­al­ne w ogro­dzie z cza­sem sta­ją się czę­ścią histo­rii gospo­darstw a nawet regio­nów, dają oka­zje do cele­bra­cji. Wymia­ny sąsiedz­kie pozwa­la­ją ponow­nie odtwo­rzyć upra­wy, gdy z powo­dów loso­wych stra­ci się wła­sne plo­ny w danym roku. U sed­na per­ma­kul­tu­ro­wej zasa­dy etycz­nej spra­wie­dli­we­go podzia­łu leżą nasio­na – wol­ne i wspólne.

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

Ogro­dy per­ma­kul­tu­ro­we wsła­wi­ły się filo­zo­fią wie­lo­funk­cyj­no­ści i zna­ko­mi­tym wyko­rzy­sta­niem małych prze­strze­ni upraw­nych. Sta­ło się tak m.in. dzię­ki zasto­so­wa­niu tech­nik two­rze­nia gęstej sie­ci współ­za­leż­no­ści mię­dzy rośli­na­mi. Jeśli do tej pory, nie myśle­li­ście o rośli­nach jak o dyna­micz­nych, aktyw­nych akto­rach w teatrze ogro­du, te warsz­ta­ty pomo­gą Wam doj­rzeć kre­atyw­ne meto­dy ich łącze­nia w bio­róż­no­rod­ny i wydaj­ny eko­sys­tem, któ­ry nie raz zasko­czy Was swy­mi możliwościami. 

Na Warsz­ta­tach Pro­jek­to­wa­nia Per­ma­kul­tu­ro­we­go omó­wi­my funk­cje roślin w upra­wach jadal­nych jako źró­dła mate­rii orga­nicz­nej, np. do mul­czo­wa­nia; roz­pa­trzy­my aspek­ty kuli­nar­ne i zio­ło-lecz­ni­cze; wyko­rzy­sta­nie roślin dla oży­wia­nia i użyź­nia­nia gle­by, two­rze­nia mikro­kli­ma­tów, pod­no­sze­nia bio­róż­no­rod­no­ści przez przy­cią­ga­nie poży­tecz­nych owa­dów.. zasta­no­wi­my się rów­nież nad natu­ral­ny­mi meto­da­mi wzmac­nia­nia odpor­no­ści eko­sys­te­mu a więc rów­nież roślin.

Wie­lo­let­nie upra­wy i rośli­ny jed­no­rocz­ne łączo­ne są czę­sto w pro­jek­tach per­ma­kul­tu­ro­wych w eko­sys­te­my wzo­ro­wa­ne na wie­lo­pię­tro­wo­ści lasu, w tzw. Leśne Ogro­dy (albo Laski Owo­co­we). Na warsz­ta­tach, w ramach szki­co­wa­nia pro­jek­tu gospo­dar­stwa i budo­wy gil­dii ^1)↓ prze­ana­li­zu­je­my czyn­ni­ki jakie powin­ni­śmy brać pod uwa­gę roz­miesz­cza­jąc rośli­ny ze wzglę­du na peł­nio­ne przez nie funk­cje w eko­sys­te­mie siedliska. 

Zale­ży nam rów­nież, aby uczest­nicz­ki i uczest­ni­cy wyszli z warsz­ta­tów z pod­sta­wo­wą wie­dzą i umie­jęt­no­ścia­mi zało­że­nia upra­wy jadal­nej, pro­ste­go warzyw­ni­ka czy ogro­du zio­ło­we­go w naj­le­piej zlo­ka­li­zo­wa­nej, przy­do­mo­wej stre­fie gospo­dar­stwa. Nie jest to łatwe w tak krót­kim cza­sie (!), ale posta­ra­my się podzie­lić spraw­dzo­nym ‘zaczy­nem’ dla dal­sze­go zgłę­bia­nia wie­dzy i zachę­cić do odważ­ne­go, twór­cze­go, eks­pe­ry­men­tal­ne­go podej­ścia, bo ogród to dzie­ło autor­skie każ­de­go ogrodnika.

Dla­te­go w czę­ści prak­tycz­nej sku­pi­my się na naj­waż­niej­szych kwe­stiach zakła­da­nia ‘owoc­ne­go’ warzyw­ni­ka, zade­mon­stru­je­my i omó­wi­my: wybór i dosto­so­wa­nie róż­nych typów grzą­dek oraz dobre prak­ty­ki sie­wu, opie­ki nad sadzon­ka­mi, uru­cho­mie­nia suk­ce­sji i upra­wy współ­rzęd­nej w ogro­dzie dla cią­gło­ści plo­no­wa­nia i bio­róż­no­rod­no­ści, przy rów­no­cze­snym mini­ma­li­zo­wa­niu pra­cy. Przy­bli­ży­my też jak pra­co­wać z rośli­na­mi od nasio­na do nasio­na, na przy­kła­dzie kil­ku roślin warzyw­nych, któ­re mają naj­wię­cej funk­cji i zasto­so­wań w ogro­dzie i kuch­ni w naszym klimacie.

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11